De wolf in Friesland: Cultuur of plaag?

FRIESLAND - Na zo’n 155 jaar is de wolf teruggekeerd naar Nederland en het lijkt erop dat hij niet van plan is snel te vertrekken. In Friesland leeft een roedel wolven op de grens met Drenthe. Sinds de wolvenaanvallen in de regio toenemen is de vraag of er wel plek is voor de wolf in Friesland? De statenleden van Provincie Fryslân twijfelen: “Wij zijn van mening dat samenleven met de wolf in regio’s met grote natuurgebieden mogelijk is. Echter, het grote aantal wolvenaanvallen op landbouwhuisdieren maakt duidelijk dat de situatie op het (noordelijke) platteland onhoudbaar is.”

In 1897 werd mogelijk de laatste wolf gezien of geschoten in Nederland en omstreeks 2016 waren er meerdere duidelijke verwijzingen van de terugkeer van de wolf in Nederland, met allereerst ‘zwervende’ jonge dieren. Wolven hadden zich toen al gevestigd in de regio Diepholz in Duitsland, wat dicht aan de Nederlandse grens ligt. In 2018 vestigde zich met zekerheid ook wolven in Nederland, namelijk op de Veluwe. “De eerste wolvin van Noord-Veluwe doodde in aantocht eerst een dertigtal schapen bij boerenfamilie Kalter bij Zwolle, wat terecht veel emotionele impact had,” weet ecoloog en wolvenonderzoeker Erwin van Maanen te vertellen. Kort na de eerste vestiging op de Veluwe kreeg de betreffende wolvin gezelschap van een man-wolf en al gauw stichtten ze samen een familie of roedel met de geboorte van welpen. “Eenmaal gevestigd in een natuurrijk gebied neemt de kans op wolvenaanvallen op landhuisdieren af, maar dat is niet overal het geval. Sommige wolven hebben de aanleg om op landbouwhuisdieren te jagen. Ook ‘voedselschaarste’, die ook in gebieden met veel prooidieren soms kan optreden, speelt een grote rol,” vertelt van Maanen. 

Komst van de wolf in Friesland

In april van het jaar 2018 werd in Boijl voor het eerst sinds meer dan een eeuw een wolf waargenomen in Friesland. De wolf beet enkele schapen dood. In 2022 is er met de geboorte van welpen op de grens van Zuidoost-Fryslân en Zuidwest-Drenthe een wolvenroedel ontstaan. Daarnaast trekken er al sinds enkele jaren jonge zwervende wolven die geboren zijn in Duitsland door beide provincies. BIJ12 is een uitvoeringsorganisatie van provincies die onder andere de wolf in Nederland in de gaten houdt. Uit hun cijfers is te halen dat er in Friesland tussen 2015 en 2023 zo’n 109 gedode en gewonde dieren (waarschijnlijk) door een wolf veroorzaakt zijn. In totaal zijn er tussen 2018 en 2023 dertien wolven waargenomen, waarvan de meeste waarnemingen in 2022. 

De schapen van Jan Willem Brak na een wolvenaanval in Elsloo. - Foto: Jan Willem Brak.

Voedsel wolf 

Volgens Van Maanen lopen er in Friesland reeën en een klein aantal damherten rond. Damherten vormen een voedzamere prooi voor een roedel wolven dan een ree. Een enkele wolf heeft minimaal anderhalf kilo vlees per dag nodig, waar in de natuur soms moeilijk aan te komen is. De roedel in Friesland en Drenthe bestaat momenteel uit vijf wolven. Dat vraagt om minstens een forse ree of een damhert per week om te overleven. 

‘Een enkele wolf heeft
minimaal anderhalf kilo vlees per dag nodig’

In het Drents-Friese Wold als rustgebied voor de wolven, wellicht samen met het Fochteloërveen, bestaat er een gezonde en weinig bejaagde reeënpopulatie. Echter in het buitengebied wordt veel op reeën en herten gejaagd door de mens en voor grote wilde hoefdieren geldt daar de ‘nulstand’. De nulstand betekent dat de dieren ergens niet welkom zijn en daar worden afgeschoten. Dit zorgt ervoor dat de belangrijkste bron van voedsel voor de wolven wordt ontnomen door de mens. “Bovendien zijn prooidieren als reeën niet gek,” vertelt Van Maanen, “Wanneer ze in een klein gebied worden bejaagd worden ze alerter. Reeën kunnen dan in opener gebied zoals in de weidegebieden gaan zitten, met beter overzicht of waar ze lastiger benaderbaar zijn voor wolven, die bovendien open gebied liever vermijden”, volgens Van Maanen. Hiermee groeit de kans dat wolven omschakelen naar ander voedsel met landbouw- en huisdieren als ‘gemakkelijke’ prooi.” 

Plek voor de wolf in Friesland?

Een wolvenroedel heeft een territorium van ongeveer 250 vierkante kilometer nodig. Het Drents-Friese Wold is ongeveer 65 vierkante kilometer. Verder ligt in de buurt het Dwingelderveld, wat zo’n 37 vierkante kilometer is. Zowel tussen als in de omgeving van deze twee natuurgebieden wonen mensen met hun dieren. De vraag is of er wel plek is voor wolven in Friesland, aangezien deze gebieden niet groot genoeg zijn voor een roedel.  

Annet met haar paard Thymke dat in paniek vluchtte toen twee wolven vlakbij hun veld kwamen en zo onherstelbare verwondingen opliep. - Eigen beeld

Appelscha

Annet Muller-ter Veen woont in het buitengebied van Appelscha, direct aan de rand van het Drents-Friese Wold. Ze heeft geiten, schapen, paarden, honden, katten en kippen. Sinds de komst van de wolf maakt ze zich zorgen over haar dieren. “Ik doe mijn dieren ’s nachts naar binnen omdat ik geen oog dicht zou doen als die dieren buiten lopen. Ik heb in het verleden in het agrarisch onderwijs gewerkt in Barneveld. Ik heb mij in die periode altijd heel erg druk gemaakt over het houden van dieren op een manier waarop ze zoveel mogelijk aan hun natuurlijke behoefte toekomen. Dus ervoor zorgen dat dieren zoveel mogelijk naar buiten kunnen, ze houden in groepsverband en zorgen voor veilige afrastering waar ze zich niet aan kunnen verwonden. Het is een onderwerp dat ik belangrijk vind, alleen komen mijn eigen principes in de knel nu ik midden in wolvengebied woon,” vertelt Annet.

‘Ik doe mijn dieren ‘s nachts naar binnen omdat ik geen oog dicht zou doen als die dieren buiten lopen.’

Dat Annet bang is, is niet voor niks. Vorig jaar in februari zijn Annet’s dieren op klaarlichte dag, om een uur of half vier, ineens heel erg in paniek. Annet gaat kijken en ziet achter haar weiland twee wolven staan: “Ik hou al veertig jaar dieren, maar ik heb nog nooit zoveel paniek bij die dieren gezien als toen. Eén van mijn paarden was zo in paniek, dat ze toen is gevallen. Ze heeft haar kniebanden daarbij verrekt en later bleek dat ze ook spierverzuring had opgelopen door die intense kracht die ze in heeft gezet om weg te komen. Het was al een wat ouder paard. Ik ben zes weken met haar aan het revalideren geweest, maar ze is niet opgeknapt. Ik heb haar uiteindelijk in moeten laten slapen,” vertelt Annet. 

‘Ik ben zes weken met haar aan het revalideren geweest, maar ze is niet opgeknapt’

Provincie Friesland

Maar, wat precies doet de provincie Fryslân dan al voor veehouders en inwoners met landbouwhuisdieren? “Door middel van een tegemoetkoming kunnen schapen- en geitenhouders een bedrag ontvangen bij het treffen van voorzorgsmaatregelen in het wolvengebied,” vertelt de woordvoerder van Provincie Fryslân. Helaas is deze ondersteuning volgens dierhouder Annet niet genoeg: “Omdat ik schapen en geiten heb, heb ik subsidie gekregen, maar dat bedrag dekt de kosten niet. Je krijgt een klein basisbedrag en daarnaast een bedrag per dier. Ik heb twee geiten en drie schapen dus dat zet geen zoden aan de dijk. Voor professionele veehouders is er een subsidieplafond van 20.000 euro. Maar, ik weet van mensen hier uit de buurt dat ze in totaal 60.000 euro kwijt zijn als ze alleen al hun weilanden waarop schapen grazen van wolfwerende omheining willen voorzien. Dat geld heeft ook niet iedereen liggen natuurlijk. Voor het beschermen van paarden, varkens, alpaca’s en koeien krijg je in de provincie Friesland nu nog helemaal geen subsidie, in Drenthe wel.” 

Subsidie

Volgens de woordvoerder van Provincie Fryslân heeft de provincie afgelopen najaar ook uit de media vernomen dat er schapenhouders zijn die eventueel grotere kosten voor materiaal zouden hebben dan 20.000 euro. Het is echter volgens hen niet bekend of en in welke mate dit ook als probleem wordt ervaren door Friese schapenhouders. De subsidie die Provincie Fryslân heeft voor veehouders is bedacht door Provincie Gelderland.

“De toelage (subsidie) is maar één van de middelen om boeren te helpen hun vee te beschermen tegen de wolf. Vanuit de regeling die Provincie Gelderland heeft bedacht is deze toelage alleen beschikbaar voor schapen- en geitenhouders,” vertelt de woordvoerder van Provincie Fryslân. Waar Provincie Drenthe besloten heeft om ook inwoners die paarden, pony’s, koeien, varkens en alpaca’s houden te helpen, volgt Provincie Fryslân de landelijke lijn. Wel is de Provincie bezig om hier verandering in te brengen: “Het overleg hierover wordt nog gevoerd en de uitkomsten zijn onderdeel van het nieuwe interprovinciale wolvenplan.”

Weren van de wolf

In de eerste instantie werd er heel veel nadruk gelegd op elektrische hekwerken om vee te beschermen, maar deze blijken toch minder goed te werken dan gedacht. Wolvenonderzoeker Van Maanen raadt nu fladrie aan: “Traditioneel zijn fladrie lange rode linten die tot de grond hangen aan een lijn, deze zijn zo’n veertig centimeter lang. Wolven zijn daar doodsbang voor, omdat ze hierdoor weinig overzicht hebben. Toch is de wolf wel slim en gaat hij met zijn poot op het draad staan om te kijken wat het is. Dan komt hij erachter dat er stroom op zit. Dat is de tweede vorm van fladrie, genaamd turbofladrie,” vertelt van Maanen. Helaas is turboflardie tot de dag van vandaag lastig te verkrijgen in Europa. 

‘Turbofladrie lijkt goed te werken tegen wolven, maar is lastig te verkrijgen in Europa’

De wolf in positief daglicht

Er zijn ook mensen blij met de komst van de wolf. Als we net over de grens in Duitsland kijken zien we bijvoorbeeld dat het aantal herten steeds minder wordt, waardoor bepaalde planten weer teruggroeien in het landschap. Helaas is het moeilijk te meten of we dit effect ook zien in Nederland volgens Van Maanen: “We hebben in Nederland niet heel veel natuurlijke begroeiing. We hebben vooral bosbouwbossen met naaldwoud waar eigenlijk niks in groeit. We zouden dat effect dus eigenlijk meer moeten gaan meten in de buitengebieden en daar experimenten mee gaan doen. Het vermoeden is dus wel dat dit het milieu en de natuur helpt. Ook zien we de positieve effecten van wolven die prooidieren eten en resten achterlaten. Dit namelijk weer gunstig is voor raven, kleine roofdieren zoals vossen en roofvogels.”

Provincies zetten zich in

De provincie Fryslân samen met provincies Drenthe en Overijssel een brief naar minister Christianne van der Wal, van Natuur en Stikstof gestuurd. Het antwoord van de minister is ongeveer twee weken geleden binnengekomen bij de provincie en komt erop neer dat Van der Wal aangeeft dat ze de onrust over de wolf herkent, maar zich wil houden aan de wet- en regelgeving. 

Daarnaast wacht ze de maatschappelijke dialoog en het advies van de RDA (Raad voor Dierenaangelegenheden) af. Wanneer dit advies komt is niet duidelijk. Ze sluit de brief af met dat ze blij is dat de provincies zich inzetten om mogelijkheden nu en in de toekomst op een goede manier samen te leven met de wolf.

Tekst door: Lotte van Dijk