De geschiedenis van gemeenteraadsverkiezingen

FRIESLAND - De geschiedenis van de gemeenteraadsverkiezing is iets waar veel mensen niet bij stilstaan. Toch is het goed om te weten wat het is, hoe het is ontstaan en hoe het in de loop der jaren is veranderd. Rondom Vandaag spreekt met hoogleraar politieke geschiedenis Dirk Jan Wolffram van de Rijksuniversiteit Groningen. 

Het begin

“De eerste echte gemeenteraadsverkiezingen volgens het systeem van Thorbecke waren in 1851. De periode daarvoor is ingewikkeld om uit te leggen, maar dit waren de eerste echte rechtstreekse verkiezingen. Daarvoor werden bestuurders vaak indirect gekozen. Deze verkiezingen hadden echter weinig invloed op het beleid van een gemeente, omdat er simpelweg niet veel te doen was voor de gemeenteraad.” 

Gemeentes kregen echter steeds meer uitvoerende taken. In 1901 kwamen de Woningwet en de Gezondheidswet, waardoor de gemeente meer verantwoordelijkheden kreeg. Ook moest de elektriciteit en het gas worden geregeld. Na de Tweede Wereldoorlog kwam er meer reuring in de gemeentepolitiek. De gemeenteraad werd steeds belangrijker bij het inrichten van het land, in verband met huisvesting en ruimtelijke ordening. De volgende stap kwam in de jaren ‘60. De Bijstandswet zorgde ervoor dat gemeentes de uitvoeringen van bijstandsuitkeringen moesten regelen. 

Tegenstellingen

“Het is interessant om te zien hoe belangrijker de gemeenteraad werd, hoe meer de politieke arena van de gemeenteraad veranderde. Daarvoor had je meer strijd in de Tweede Kamer, maar in de twintigste eeuw zag je dat ook op de vloeren van de gemeentes ontstaan.” 

Je zag ook voorzichtig meer fundamentele tegenstellingen ontstaan. De socialisten vonden dat er meer geld naar huisvesting moest gaan en dat er meer sociale regels moesten komen. Dat ging vaak tegen de landelijke politiek in. Ook waren er partijen die verbonden waren aan een kerk met totaal andere meningen. Het stemgedrag van de gemeenteraad was voor een lange tijd zeer voorspelbaar. Ze volgden de landelijke verkiezingen nauw. 

Groei lokale partijen

Voor een lange tijd waren er niet veel lokale partijen om op te stemmen. Maar aan het einde van de twintigste eeuw ontstond er een opleving van deze partijen. Leefbaar Rotterdam van Pim Fortuyn voerde op een compleet andere manier politiek, iets wat duidelijk aansloeg bij de kiezers. “Zij waren uiterst kritisch op de overheid en met name op de komst van migranten. Maar tegelijkertijd zetten ze zich ook meer in voor de Nederlanders in arbeiderswijken. Daarmee wonnen ze veel kiezers van bijvoorbeeld de PvdA. Dat zie je vandaag nog terug.” Deze nieuwe manier van lokale politiek bedrijven, zorgde voor een explosieve groei in het aantal lokale partijen.

De toekomst

Dirk Jan Wolffram denkt dat de groei van lokale partijen alleen maar gaat doorzetten. “De gemeenteraad krijgt steeds meer verantwoordelijkheden en de onvrede over de overheid blijft maar groeien. Veel kiezers lopen weg van de landelijke partijen en stemmen op partijen die zich tegen de overheid afzetten. Ik voorspel een nieuwere versnelling van de lokale partijen.” 

Zo zijn de verantwoordelijkheden van de gemeenteraad in de loop der jaren flink toegenomen en moeten er steeds vaker lastigere beslissingen worden gemaakt. Vaak krijgen ze te maken met grote dossiers van de overheid die zij moeten gaan oplossen, zoals de stikstofcrisis en het verduurzamen van gemeentes. Daarom is jouw stem dit jaar belangrijker dan ooit.