Uniek historisch dambord werpt nieuw licht op herkomst Fries damspel

FRIESLAND - Fries dammen, ook wel ‘Oer Alles’ genoemd, is een heel oud spel. Het wordt al sinds de zeventiende eeuw beoefend. Het Friese damspel wordt gespeeld op een 100-velden bord en heeft unieke slagregels. In tegenstelling tot het gewone dammen mag je bij Fries dammen alle kanten op slaan: schuin, rechtuit en overdwars.

Ooit bestond het dambord uit lijnen en niet uit velden. Het lijnenbord – dat nog steeds gebruikt wordt – komt oorspronkelijk uit Noord-Afrika en kent dezelfde slagregels als het Fries dammen. Maar waar komt het veldenbord vandaan en hoe lang bestaat dat eigenlijk al? Concreet bewijs op deze vraag bleef uit en daarmee ook antwoord op de vraag waar de oorsprong ligt van het Friese damspel. Tot nu toe… Een uniek historisch speelbord in het Rijksmuseum, versierd met meer dan 280 zilveren plaatjes met prachtige gravures, blijkt het ontbrekende puzzelstukje te zijn in de geschiedenis van het Friese damspel.

Onderzoeker en liefhebber van Fries dammen Marten Walinga bezocht het Rijksmuseum en stuitte daar op een uniek historisch dambord, gedateerd tussen 1600 en 1650 en afkomstig van de Leeuwarder kunst en antiekhandelaar A. C. Beeling. Het bestaan van dit dambord - dat lijkt op het eeuwenoude speelbord Alquerque uit het Midden-Oosten - was bij Walinga al bekend, alleen vertelde het bijschrift hem nu dat de slagregels van dit dambord precies overeen lijken te komen met de slagregels van het Fries dammen.

Na een diepgaand onderzoek blijkt het bord waarschijnlijk gemaakt te zijn door een Friese zilversmid uit Kollum voor een tak uit de adellijke Botnia familie. Door de datering, het type bordspel én de Friese herkomst kan het niet anders dan dat dit dambord het Fries dammen in zijn allereerste vorm laat zien. Mede hierdoor wordt ook aangetoond dat de overgang van het 64-velden dambord naar het 100-velden dambord een Friese oorsprong heeft en deze kennis toont vervolgens weer aan dat het huidige internationale damspel van het Friese damspel is afgeleid.

Publiekslezing en workshop Fries dammen voor jongeren 

De uitkomsten van het onderzoek presenteren we graag aan het publiek. Daarom organiseren Tresoar en stichting WFD (World Championship Frisian Draughts) op 16 mei om 20.00 uur in Tresoar een publiekslezing waarin Marten Walinga vertelt over de geschiedenis van het Fries dammen en de uitkomsten van zijn onderzoek. In de middag om 16.00 uur krijgen jongeren van het voortgezet onderwijs les in Fries dammen en spelen daarna online een toernooi. Meer informatie over de lezing en workshop staat in de agenda op tresoar.nl.

Denksportcollectiecentrum Tresoar

Tresoar - literatuurmuseum, archief en bibliotheek Fryslân - beheert boeken, tijdschriften en archieven op het gebied van de vier grote denksporten schaken, bridge, go en dammen (waaronder Fries dammen). Vanuit het Denksportcollectiecentrum faciliteert Tresoar wetenschappelijk onderzoek, zoals het onderzoek van Marten Walinga naar het unieke dambord in het Rijksmuseum.

Datum: Donderdag 16 mei 2024
Tijd: Workshop voor jongeren om 16.00 uur, publiekslezing om 20.00 uur
Locatie: Tresoar, Boterhoek 1 in Leeuwarden
Kosten: gratis
tresoar.nl/bezoeken/agenda