Op pad met Wetterskip Fryslân: Hoe wordt ons zwemwater gecontroleerd op blauwalg en bacteriën?

FRIESLAND - In onze provincie wordt de kwaliteit van het water goed in de gaten gehouden door Wetterskip Fryslân. Provincie Fryslân heeft in het werkgebied van het waterschap 34 locaties aangewezen als officieel zwemwater. In het zwemseizoen (van 1 mei tot 1 oktober) neemt het waterschap in opdracht van de provincie bij deze officiële zwemwaterplekken elke twee weken watermonsters. Om zo goed in de gaten te houden of het water veilig is om in te zwemmen. RondOm Vandaag gaat op een druilerige maandagmorgen mee naar de Smalle Ee en De Leien met Jesse Greidanus, veldwerker bij het Wetterskip. Jan Roelsma, Senior Adviseur Waterkwaliteit, is ook mee, hij voorziet het verhaal van de nodige uitleg.

Op het strandje van de Smalle Ee, één van de twee zwemwaterplekken die gemeente Smallingerland rijk is, kijken we, schuilend onder paraplu’s, samen met Roelsma en Greidanus terug op een echte Nederlandse zomer: nat en niet te warm. Veel mensen zullen ongetwijfeld het regenachtige weer van afgelopen zomer vervloekt hebben, maar voor de waterkwaliteit is een dergelijke zomer gunstig. Tenminste, als we het hebben over blauwalg, een gevreesde bacterie waar zwemwater in hete maanden door geteisterd wordt. Roelsma: “Blauwalg is een verzamelnaam voor honderden verschillende soorten cyanobacteriën. Als het warm weer is en er in het water veel voedingsstoffen aanwezig zijn, kan er opeens heel veel blauwalg zijn. Niet alle soorten blauwalg zijn echter giftig, alleen de toxinevormende soorten zijn gevaarlijk. In ons lab wordt daarom dus vooral gekeken naar deze giftige soorten.”

Poepbacteriën

Toxinevormende blauwalg is echter niet het enige waar naar gekeken wordt in het lab van Wetterskip Fryslân. E-coli en intestinale enterococcen, bij de meeste mensen bekend als ‘poepbacteriën’, zijn ook niet gewenst in zwemwater. Je kunt er goed ziek van worden en, in tegenstelling tot blauwalg, zijn deze bacteriën vaak niet met het blote oog waar te nemen. Nog een verschil tussen blauwalg en de poepbacteriën, is dat er tijdens de afgelopen zomer wel een aantal keer een piek is waargenomen in de bacteriën. De oorzaak; hevige regenbuien. “Als het hard regent hebben we soms te maken met overstort van rioolwater”, legt Roelsma uit. “Dat gebeurt als het riool al het water niet meer aan kan en een deel wordt geloosd in het oppervlaktewater. Dat zorgt soms voor een piek in E-coli en intestinale enterococcen.”

Blauwalg, E-coli en intestinale enterococcen zijn de drie parameters waarop de 34 officiële zwemplekken elke twee weken op gecontroleerd worden. De Smalle Ee is de eerste plek die veldwerker Greidanus aandoet. Beschermd met kaplaarzen en een regenjas loopt hij tot zijn knieën in het zwemwater, waar op een zonnige dag zeker tientallen kinderen aan het zwemmen zijn, en gooit hij zijn emmer van zich af. Het water dat hij verzamelt, neemt hij mee op de kant. Eigenlijk begint daar al een klein beetje het onderzoek, met een sensor meet hij onder andere de PH-waarde, de geleidingswaarde en de zuurstofwaarde. Greidanus: “Je kunt er geen conclusies aan verbinden, daarvoor heb je het lab nodig, maar het geeft wel een indicatie. Een verhoogde PH-waarde duidt bijvoorbeeld vaak op een toename in algen.” De resultaten die de sensor weergeeft, worden doorgegeven aan het lab.

Perfect plekje

Voor het onderzoek neemt Greidanus monsters van het zwemwater. Daarna keert de veldwerker nog één keer terug naar het water om de helderheid van het water te bekijken. Met een witte schijf aan een touw loopt hij steeds dieper tot de schijf niet meer te zien is. De resultaten worden genoteerd en ook aan het lab doorgegeven. Niet alleen de meetapparatuur geeft Greidanus informatie over de kwaliteit van het water, ook de omgeving vertelt hem veel. Dat blijkt wanneer we de Smalle Ee verlaten en op weg gaan naar De Leien.
Een groepje ganzen bewaakt luid kwakend het verlaten strandje. Voor de meeste mensen is de aanwezigheid van ganzen een onopvallend detail, maar Greidanus en Roelsma weten wat dat kan betekenen, zeker op een regenachtige dag als deze. Roelsma: “Voor de ganzen is dit een perfecte plek; lekker gras, beschut en dankzij het strandje kunnen ze makkelijk en snel het water in. Alleen het probleem is dat ze op het strand en in het gras poepen. Door de regen stroomt de ontlasting vervolgens in het water en dat kan voor problemen zorgen.”

De provincie en het Wetterskip zijn niet verantwoordelijk voor de kwaliteit en het onderhoud van de officiële zwemwaterplekken. Op sommige plekken neemt de gemeente dit voor haar rekening, de eigenaar van het gebied (zoals Staatsbosbeheer), het dorpsbelang of, in het geval van De Leien, de uitbater van een voorziening die baat heeft bij het zwemgebied. Roelsma: “In principe moeten zij ervoor zorgen dat het water schoon blijft, of in ieder geval, dat zij er alles aan doen wat binnen hun invloedssferen ligt.” Net als bij de Smalle Ee pakt Greidanus weer zijn meetapparatuur, de emmer en de witte schijf uit de auto en loopt hij naar het strandje. 

Blauwalg

Wanneer de veldwerker zijn werk doet, vertelt Roelsma over de omgeving. “Deze plek was vroeger berucht vanwege blauwalg, maar de afgelopen jaren is er flink geïnvesteerd in het opkrikken van de waterkwaliteit. Door gaten te maken in de basalten afscheiding tussen het zwemwater en het weidse water van het meer is er meer verversing van het water en ook het strand wordt beter onderhouden. Daarnaast is er in het jachthaventje een innameplek van vuilwater voor de recreatievaart gekomen. Nu is het voor schippers makkelijker om hun vuilwater niet in het meer te lozen, wat overigens sinds 2009 verboden is, maar op de goede plek af te voeren. Dat heeft ook zeker een positieve invloed op het waterkwaliteit.” Dankzij deze verbeteringen is het te hopen dat de waterkwaliteit van De Leien dit jaar van ‘slecht’ naar ‘aanvaardbaar’ gaat. 

Als Greidanus klaar is met zijn werk, pakt hij zijn spul weer in zijn bus. Hij gaat op weg naar de volgende locatie in Eastermar. De monsters en resultaten gaan naar het lab en worden daar onderzocht. De resultaten van het onderzoek worden gepubliceerd op de website www.zwemwater.nl. Als alles goed is, komt Greidanus over twee weken weer langs om opnieuw alles te controleren. Als er toch blauwalg is of als er schadelijke bacteriën worden opgespoord, komt hij binnen een paar dagen weer langs voor een controlemeting. Het zwemwater van Friesland wordt op deze manier de hele zomer (mei tot oktober) in de gaten gehouden.