Welke partij maakt zich zorgen om jeugdzorg?

Gemeenten krijgen in 2015 de verantwoordelijk voor de jeugdzorg. Zij staan dichter bij het kind en zouden dus in theorie beter in staat zijn zorg op maat te leveren. Al snel wordt duidelijk dat het decentralisatie in de praktijk niet werkt en dat vooral kinderen met ernstige problemen de dupe zijn. Met het oog op de landelijke verkiezingen heeft RondOm de kwestie uitgediept en de standpunten van alle grote partijen op een rijtje gezet.

Gemeenten zijn sinds 2015 verantwoordelijk voor jeugdzorg, werk en inkomen en zorg aan langdurig zieken en ouderen. Een deel van deze taken hebben de gemeenten overgenomen van de Rijksoverheid. Dit heet ook wel decentralisatie. Het idee erachter is dat door deze decentralisatie van overheidstaken naar gemeenten er minder regeldruk zou zijn voor inwoners, dat de geldstromen aan gemeenten voor de taken in het sociaal domein eenvoudiger zouden worden ingericht en dat de gemeenten uiteindelijk een budget vanuit het gemeentefonds zouden krijgen om de participatie in de maatschappij te bevorderen. Versnippering zou tot het verleden behoren.

Bezuinigingen

Het plan wordt overhaast doorgevoerd en al snel blijkt dat de decentralisatie voor meer problemen dan oplossingen zorgt. Terwijl de gemeenten de opdracht krijgen beter in kaart te brengen wie er hulp nodig heeft, moet er ook bezuinigd worden. Ter illustratie: in 2017 geven gemeenten 605 miljoen euro meer aan jeugdhulp uit dan begroot. Driekwart van de gemeenten had dat jaar bovendien een wachtlijst voor de jeugdhulp. Een tendens die in de jaren erna niet meer verandert. De financiering van de zorg, ingewikkelde aanbestedingsprocedures en korte contracten blijken de grootste euvels te zijn. Ook ervaren organisaties een verhoging in de administratieve lasten en zien zij een hoge werkdruk onder medewerkers. Geschikt personeel vinden blijkt lastig en voor innovatie binnen de zorg blijkt te weinig tijd en geld beschikbaar.

Het Social en Cultureel Planbureau (SCP) publiceert november 2020 een rapport over het sociaal domein dat stagneert. Hun conclusie: na vijf jaar decentralisatie is de ondersteuning van kwetsbare burgers nog steeds niet op orde. De deelname van mensen met een beperking aan de samenleving is niet toegenomen, er zijn nog steeds knelpunten in de jeugdzorg en de kansen op werk voor mensen met een arbeidsbeperking zijn nauwelijks verbeterd. Gemeenten behalen nog geen betere resultaten dan het Rijk. En hoewel er ook veel goed gaat, vindt het SCP het zorgelijk dat in de huidige praktijk een aantal kwetsbare groepen aan het kortste eind lijkt te trekken. Lichte hulpvragen krijgen voorrang omdat deze goedkoper zijn op te lossen. De hulp aan specifieke kwetsbare groepen lukt niet goed. Zo zijn er lange wachttijden voor jongeren met complexe problemen en zijn de baankansen afgenomen voor mensen die aangepast werk nodig hebben. Ook wordt de hulpverlening aan mensen met meerdere problemen belemmerd door ingewikkelde regelgeving.

Coronacrisis

Er is op dit moment onvoldoende zicht op mensen die wel problemen hebben, maar niet aankloppen bij de gemeente of hulpverlenende instanties. De verwachting dat gemeenten problemen eerder kunnen signaleren dan het Rijk, omdat ze dichter bij hun burgers staan, blijkt in de praktijk weerbarstig. Hoewel de meeste gemeenten sociale wijkteams hebben opgezet, komen die er niet altijd aan toe om problemen bij mensen actief op te sporen. Door de coronacrisis wordt veel psychische en financiële druk verwacht bij kwetsbare groepen. Naar verwachting zal dit de hulptaak van de gemeente nog eens extra verzwaren.

De betrokken ministeries zijn nu aan zet om realistische doelen te stellen en regels beter op elkaar af stemmen. De VVD pleit voor één hulpverlener, die samen met het gezin naar de beste oplossing zoekt. “Doelgericht en betrokken, zonder onnodige rompslomp. Dat moet dichtbij huis, want de gemeente kent haar inwoners het best”, staat er hun partijprogramma. De PVDA is stelliger en houdt niet koste wat kost vast aan de decentralisatie: “De bespottelijke situatie dat instellingen in de GGZ op omvallen staan, terwijl het aanbod daalt en de wachtlijsten stijgen is onaanvaardbaar. Specialistische zorg organiseren we landelijk als dit regionaal niet lukt. Uithuisgeplaatste kinderen krijgen standaard een traumabehandeling.”

Fors meer geld

Het CDA onderkent dat de overheveling van de jeugdzorg naar de gemeenten de zorg toegankelijker heeft gemaakt, maar ook veel duurder. “We moeten scherper kijken naar welke zorg echt nodig is en hogere eisen stellen aan nieuwe aanbieders.” PVV wil de wachtlijsten in de geestelijke gezondheidszorg en gespecialiseerde jeugdzorg oplossen. Hoe ze dat willen doen, staat niet in hun verkiezingsprogramma. Als het aan GroenLinks ligt, komt er fors meer geld vrij voor de jeugdzorg. “Maar geld alleen is niet genoeg. We moeten ook ophouden met de enorme regeldruk waar zorgverleners nu mee te maken hebben.” Ze vinden het een goed principe dat jeugdzorg door de gemeente wordt georganiseerd, maar zijn van mening dat voor jongeren met complexe psychische problemen centraal de regie genomen moet worden in de vorm van landelijke expertisecentra. “Daarnaast vinden wij dat ook kinderen zonder geldige verblijfsdocumenten recht hebben op jeugdzorg. Dit is nu wettelijk niet goed geregeld.”

De ChristenUnie pleit evenals D66 voor meer geld voor jeugdzorg. Beide partijen wil structureel meer middelen voor de jeugdzorg zodat gemeenten zorg kunnen blijven bieden en ondertussen kunnen transformeren. D66: “De resultaten van lopend onderzoek moeten uitwijzen hoeveel gemeenten structureel extra nodig hebben. Vanwege het belang van voorkomen van ernstiger problematiek, willen we investeren in onderzoek en behandeling in de kinder- en jeugdpsychiatrie.” ChristenUnie adviseert om specialistische jeugdhulp slimmer in te kopen. Om zowel gemeenten als aanbieders efficiënter te laten samenwerken, willen ze een landelijk inkoopkader voor bovenregionale specialistische jeugdhulp, dat nog steeds mogelijkheden geeft voor lokaal maatwerk als de omstandigheden daarom vragen. “Dat is goed voor gemeenten, de jeugdhulp en vooral voor de jeugd die hulp nodig heeft.” Ook adviseren ze om de leeftijdsgrens voor jeugdhulp op te trekken van 18 naar 23 jaar.” Ook de PVDA vindt dat er genoeg geld moet zijn om hulp na de 18^e verjaardag te verlengen als dat nodig is. D66 wil jeugdzorg tot 21 jaar, die geleidelijk wordt afgebouwd vanaf 18 jaar.

Geen eigen bijdrage

SP wil dat er een recht komt op jeugdzorg, en een basistakenpakket voor gemeenten, zodat niet per gemeente verschilt of een kind of gezin met problemen wel of geen ondersteuning krijgt. Het geld wordt geoormerkt. “Voor de geestelijke gezondheidszorg geldt dat een verwijzing van een huisarts niet geblokkeerd mag worden door de gemeente. Gemeenten moeten voldoende geld krijgen voor hun jeugdzorgtaak.” De introductie van marktwerking in de jeugdzorg is de SP bovendien een doorn in het oog en moet volgens hen zo snel mogelijk worden teruggedraaid. Jeugdzorg behoort geen winstoogmerk te hebben. Daarnaast is de SP geen voorstander van eigen bijdragen” Die kunnen ervoor zorgen dat ouders zorg mijden terwijl zij en de kinderen het juist hard nodig hebben.” De Partij voor de Dieren deelt die mening en vindt bovendien dat de problemen in de jeugdzorg met spoed moeten worden aangepakt. “De geplande bezuinigingen en bijbehorende transitie van de jeugdzorg van provincies naar gemeenten moeten worden teruggedraaid. Verschillen tussen gemeenten in het aanbod en de kwaliteit van jeugdhulp zijn onaanvaardbaar. Als blijkt dat gemeenten de benodigde jeugdhulp niet kunnen bieden als gevolg van de bezuinigingsslag die gemaakt is bij de transitie van de jeugdzorg naar de gemeenten, dan moeten deze bezuiniging ongedaan gemaakt worden.”

Forum van Democratie onderkent de problemen in de jeugdzorg en ziet landelijke financiering en organisatie van de jeugdzorg en de GGZ als oplossing. 50 Plus deelt die mening: “Wij willen dat de hoog complexe jeugd-GGZ niet meer onder de verantwoordelijkheid valt van gemeenten, maar teruggaat naar het Rijk.” DENK wil dat de gemeenten financieel worden toegerust om hun zorgtaken goed uit te kunnen voeren, dat wachtlijsten in de jeugdzorg worden voorkomen en dat er gewerkt vanuit het principe van één begeleider per gezin.

Meer zorgcoördinatie

De SGP vindt dat voorzieningen voor hulpverlening en ondersteuning zo dicht mogelijk bij ouders en jongeren geplaatst moeten worden en zien daarin een belangrijke rol weg gelegd voor de gemeente. Concreet stellen zij dat de gemeente verantwoordelijk is voor de regie van diverse zorgnetwerken, zoals het Centrum voor Jeugd en Gezin en het Zorg Adviesteam. “Bij ondersteuning en zorg moet voluit ruimte zijn voor identiteitsgebonden hulp. De gemeente voorziet in de aanwezigheid van identiteitsgebonden organisaties in het Centrum voor Jeugd en Gezin, daarbij moet de positie van landelijk werkende instellingen behouden worden. Daarnaast moeten de Bureaus Jeugdzorg zich minder bezig houden met indicatiestelling, meer met zorgcoördinatie. Het indicatiebesluit wordt afgeslankt en dient minder vaak een vereiste te zijn.”

Meer lezen over jeugdzorg en de verwachtingen en resultaten van vijf jaar decentraal beleid, lees dan het rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau: Sociaal domein op koers? Meer lezen over jeugdzorg in het algemeen ga dan naar de website van Jeugdzorg Nederland.