Valentijnsdag: denk niet na, schrijf een brief!

14 februari, Valentijnsdag. Iedereen heeft het erover. Nou ja, niet iedereen - vooral de middenstand, de internetwinkels en de restaurateurs. Sinds ergens in de jaren 90 heeft Valentijnsdag voet aan de grond gekregen in ons land. Da's dus nog niet zo lang. Sterker nog: het aantal Nederlanders dat op de een of andere manier iets doet aan deze Dag van de Liefde, neemt de laatste jaren volgens onderzoek alweer af. Misschien komt dat juist doordat de commercie wat al te veel greep heeft gekregen op de traditie. Liefde draait immers niet om dure cadeautjes en themadiners.

Vruchtbaarheidsfeest
Bij ons is het dus een redelijk vers fenomeen. Dat wil niet zeggen dat Valentijnsdag nieuwlichterij is, integendeel. Eind vijfde eeuw riep de toenmalige paus Gelasius 14 februari uit tot de dag van de heilige Valentijn. Welke Valentijn dat was, is niet helemaal zeker. Waar het wel sterk op lijkt, is dat de RK kerk deze dag hard nodig had om een heidens vruchtbaarheidsfeest te overstemmen. Dat moest kuiser, of minimaal een stuk christelijker. Zo ging dat tenslotte ook met de Germaanse winterzonnewende, die door Kerstmis uit de markt werd gedrukt, en nog een aantal andere oude gebruiken die de kerk liever zag verdwijnen.

Toch blijven er in dat geval altijd nog wat restanten bestaan die een rol speelden in het oorspronkelijke feest. Zoek maar op: in de bijbel vind je niets over een kerstboom of mistletoe, geen woord over paaseieren – en toch hebben die zich op de een of andere manier weten te handhaven.

Lofdichten
Zo was het ook met Valentijnsdag. Gingen ten tijde van de oude Romeinen de jonge mannen op zoek naar een geschikte partner door de verkiesbare maagden het hof te maken met lofdichten en geschenken, eenzelfde traditie bleef door de eeuwen heen bewaard voor deze dag op de drempel van het vruchtbare voorjaar. Daar heeft de heilige Valentijn, noch het Vaticaan, ooit iets mee van doen gehad.

Een centrale rol is tijdens Valentijnsdag daarom nog steeds weggelegd voor de liefdesbrief. Een verklaring van passie en romantiek voor een bepaalde dame. In principe wist die dame traditiegetrouw niet van wie het hartstochtelijke schrijven afkomstig was; de Valentijnsbrief was een eerste stap, een voorzichtige verkenning – en daarom anoniem. Juist dat element van geheimzinnigheid bleef een rode draad. Een naamloze bewonderaar die zijn liefde aan je verklaart: kan het spannender?

Afzetmogelijkheden
Maar ja, om in marketingtermen te spreken: zonder die anonimiteit heb je een veel bredere doelgroep en aanzienlijk meer afzetmogelijkheden. Dus vanaf het moment dat de commercie het feest omarmde, verschoof de geheimzinnigheid van de afzender naar de achtergrond. Ook bestaande koppels, prille stelletjes en jarenlange echtgenoten moesten mee in het verhaal.

En de liefdesbrief zelf? Ook die is aan erosie onderhevig. En dat is betreurenswaardig. Wie onze voorstelling 'Love Letters' heeft gezien, weet dat wij als Botman & Van Vleuten een vurige lans breken voor het eerherstel van de ware liefdesbrief: de handgeschreven hartenkreet, de poëtische ode op papier, het intieme kattebelletje op een onverwachte plek… De omvang doet er niet toe, de mate van dichterlijk talent evenmin. Als het maar uit je hart komt.

In Love Letters haal ik de uitspraak van Rousseau aan, die verkondigde dat de ware liefdesbrief ontstaat doordat je begint te schrijven zonder dat je van te voren weet welke dingen je gaat zeggen, en dat je achteraf bent vergeten wat je allemaal aan het papier hebt toevertrouwd. Een freeflow van gevoel dus, zonder de filter van het hoofd. Neem het niet van mij aan, de grote Rousseau zegt het.

En het mag dus alles zijn, zo'n liefdesbrief: van een intense gekalligrafeerde briefwisseling op geschept papier, tot een opgevouwen plaknotitie onder in de broodtrommel. Dat zijn de herinneringen die blijven. De fysieke bewijzen van liefde, voor de eeuwigheid.

Ordner
In ons programma beginnen we altijd met de vraag: wie heeft er weleens een liefdesbrief geschreven? Dan gaan er vele handen omhoog. Ook bij de vraag 'wie heeft er weleens één ontvangen?' is er veel respons. Liefdesbrieven worden meestal beantwoord, leiden we daaruit af. En liefdesbrieven worden ook nog eens gekoesterd, want bijna iedereen heeft zijn of haar ontvangen liefdesbrieven nog in bezit. Bewaard in een dierbaar kistje, op een stapel met een lint erom, en in een uitzonderlijk geval zelfs in een ordner. Romantiek heeft vele gezichten.

Dat is misschien nog wel de grootste waarde van de handgeschreven liefdesbrief: de bewaaroptie. Bewaren, niet eens om ooit terug te lezen, of om alleen in te zien in een bui van nostalgie; misschien om bij een bijzonder huwelijksjubileum nog eens samen te bekijken. Of, zoals een bezoekster op leeftijd ons toevertrouwde: om samen met haar inmiddels volwassen dochter nog één keer door te bladeren. Een zeldzaam moment, waarbij de dochter haar moeder leerde kennen als jonge vrouw van haar eigen leeftijd. Met dromen, gevoelens, vragen en hartstocht. Dat zijn ontroerende verhalen om zomaar terug te krijgen.

Liefdescode
En zeg nou zelf: een brief in een envelop, met een oude postzegel erop, een adres nog zonder postcode en misschien zelfs een verborgen liefdescode op de achterflap… Daar kan toch geen whatsappje tegenop? Bovendien: hoe groot is de kans dat je over 30 jaar je oude sms'jes nog eens op zolder terugvindt? En samen met je dochter herleest?

Dus, als amateur-liefdesbrievenonderzoeker zou ik één advies willen geven voor 14 februari aanstaande. Vergeet de bonbons, geurtjes, liefdesdiners en kortingacties bij de juwelier. Schrijf je lief een heerlijke korte of lange brief. Met een pen. Op papier. Niet nadenken, gewoon beginnen!

Tekst: Peter van Vleuten

Botman & Van Vleuten laten hun publiek liefdesbrieven schrijven
Op zaterdagavond 15 februari doen we dit live met de theatervoorstelling 'Love Letters' in Podium 36 in Leeuwarden. Meer info daarover is te vinden via https://www.botmanenvanvleuten.nl