Fries museum zorgt voor verbinding in coronajaar 2021

LEEUWARDEN - De tentoonstelling Icons: topstukken uit de National Portrait Gallery was met een 8,7/10 de hoogst gewaardeerde uit de geschiedenis van het Fries Museum in Leeuwarden. 

Onder de laatste bezoekers van de onverwachts vroeg gesloten expositie waren mensen met een visuele beperking die een speciale rondleiding kregen. Ook voor mensen met dementie bood het museum dit jaar speciale programma’s. Op Roze Zaterdag verzorgde het museum uitverkochte LHBTIQ+ rondleidingen en in de Week tegen de Eenzaamheid was er MuseumMetGezel, waarbij bezoekers gekoppeld werden aan een onbekende om samen Icons te bezoeken. De tentoonstelling Haute Bordure was in het voorjaar slechts anderhalve maand te zien, maar vrijwel volledig uitverkocht. De interactieve borduurtafels van ontwerper Floor Nijdeken reisden tijdens de sluiting van bibliotheek naar zorginstelling om zo nog meer mensen te inspireren. 

Innovatief programma

In de periode dat schoolklassen niet naar het museum konden komen, kwam het museum in de klas, met het innovatieve programma Museum op School. Het Fries Museum en het Fries Verzetsmuseum konden dankzij coronasteun van de gemeente Leeuwarden, het Kickstart Cultuurfonds, het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, het vfonds, en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport toch nog veel mensen een waardevolle ervaring bieden.

Lof voor tentoonstellingen

Haute Bordure was na heropening op veel dagen uitverkocht en werd door het publiek hoog beoordeeld met een 8,4. De Volkskrant wijdde een groot artikel aan de tentoonstelling en sprak van een ‘steekhoudend verhaal’ en ‘ware meesterstukken’. De tentoonstelling kwam tevens aan bod bij Blauw Bloed, RTL Boulevard en Shownieuws. Van de bijbehorende catalogus verscheen een tweede druk, die eveneens uitverkocht raakte. Verder waren de borduurinstructies om patronen uit de tentoonstelling na te maken en de interactieve borduurinstallatie van Floor Nijdeken erg in trek.

 Publiekslieveling Icons: topstukken uit de National Portrait Gallery opende 11 september en zou tot en met 9 januari te zien zijn, maar moest in verband met de landelijke lockdown dicht na 18 december. De Volkskrant gaf vier sterren aan de ‘bijzonder mooi ingerichte presentatie’ en stelde dat ‘zeker twee dozijn werken uit de National Portrait Gallery in Londen elk op zich de reis naar Leeuwarden al waard zijn’. Het gratis schetsboekje dat in de tentoonstelling werd aangeboden was zeer populair. Bezoekers ontvingen na hun bezoek een link naar de online versie van de tentoonstelling. 

Ook was er volop aandacht voor hedendaagse kunst, met een grote tentoonstelling van de Russische kunstenaar Taus Makhacheva (Moskou, 1983). In It’s possible to raise the ceiling a bit* reflecteert Makhacheva in objecten, films en installaties op rituelen, vieringen en het ongewone in het alledaagse, met speelse en humoristische ondertonen. Een bezoeker schreef in de enquête: ‘Zeer bijzonder. Door de goede uitleg begrijp je de intenties van de kunstenaar. Het zet je op een heel ander been. Levert gespreksstof op. Precies waar kunst voor bedoeld is.’ Afra Eisma (1993) presenteerde in het Fries Museum haar eerste museale solotentoonstelling. Eisma kreeg veel persaandacht, waaronder in de podcast Kunst is Lang van Luuk Heezen en Mister Motley. O.C. Hooymeijer won dit keer de tweejaarlijkse provinciale GERRIT BENNERprijs en daarmee een presentatie in het museum. Ter ere van de 100ste verjaardag van kunstenaar Jentsje Popma (Zwolle, 1921) was zijn bijzondere werk te zien in een intieme presentatie.

Inclusieve programmering

Het museum heeft zich dit jaar ingespannen om de drempel tot Friese kunst en cultuur nog verder te verlagen voor uiteenlopende doelgroepen. Zo’n 6.500 leerlingen brachten een fysiek bezoek aan het museum of volgden een gastles op school. Sinds september krijgen alle leerlingen een terugkomkaartje, waarmee ze bij terugkomst kosteloos twee volwassenen mogen meenemen. Studenten Creatief Vakman van ROC Friesland College, die met Floor Nijdeken borduurtafels maakten, ontvingen tijdens de lockdown demissionair onderwijsminister Van Engelshoven in het museum. 

Modestudenten lieten haar vervolgens hun door Haute Bordure geïnspireerde geüpcyclede kledingstukken zien. In samenwerking met Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland organiseerde het museum bovendien een AmbachtenLab Borduren, waar gerenommeerde ontwerpers als Theodorus Johannes Adriaans en Zyanya Keizer, borduurexperts en mbo-studenten tien dagen samen optrokken om het ambacht borduren te onderzoeken. In de expositie van kunstenaar Taus Makhacheva lieten studenten van de docentenopleiding theater zich inspireren tot een voorstelling. Taus bezocht een uitvoering hiervan en sprak haar bewondering uit voor de extra betekenislaag die haar werk hiermee kreeg. Verder maakten leerlingen van vmbo 3-klassen uit verschillende Friese scholen in Stap op de rode loper! kennis met letteren, lezen en taal. Dit was de eerste editie in Leeuwarden van het jaarlijks terugkerende taal- een leesproject. 

Icons werd goed bezocht door het primair onderwijs in Leeuwarden. De beeldende gastles, die een museumdocent een week na het museumbezoek op school gaf, oogstte veel waardering en inspireerde leerkrachten om door te gaan met het maken van portretkunst. Ook vanuit het voortgezet onderwijs was er belangstelling, met name van examengroepen die perfect konden oefenen met beeldbeschouwing tijdens een speciale rondleiding. Een heel bijzondere pilot vond plaats met jongeren met een extra ondersteuningsbehoefte van het Matrix Lyceum in Drachten. Zij brachten in totaal negen bezoeken aan de tentoonstelling en maakten daarbij beeldend werk in het museumatelier. Onderzoekers van de opleiding Vaktherapie van NHL Stenden Hogeschool keken mee of de combinatie van beeldbeschouwing en beeldend werken een verandering teweegbracht. Zij zagen dat leerlingen meer gingen meer samenwerken, vrijer vormgaven in hun beeldende uitingen en beter konden uitleggen wat ze ervan vonden.

Mbo-studenten bezochten Icons vooral vanuit burgerschap. In gesprekken over de zeer diverse achtergronden van de geportretteerden formuleerden zij gedachtes over het begrip identiteit vanuit gender, politiek, liefde, roem en zelfbeeld. Verhalen komen tot leven, het nieuwe onderwijsprogramma in het Fries Verzetsmuseum gebaseerd op persoonlijke dilemma’s uit waargebeurde verhalen, werd ook goed bezocht. Leerlingen kunnen sinds dit jaar bovendien op virtuele excursie naar het Fries Verzetsmuseum. 

Museummetgezel

Het museum organiseerde daarnaast innovatieve activiteiten voor uiteenlopende groepen volwassenen. In de landelijke muziekcompetitie Art Rocks lieten muzikanten zich inspireren door een kunstwerk uit de collectie van topmusea. Felix ter Avest was een van de acht finalisten met zijn nummer bij Dag en Nacht van M.C. Escher. In de Week van de Eenzaamheid organiseerde het museum Museummetgezel. Een bezoeker schreef na afloop: ‘Ik wilde graag Icons zien en wat leuk om dat op deze manier te doen. Verrassende nieuwe ontmoetingen, leerzaam en gezellig. En prima verzorgd trouwens. Ik voelde me zeer welkom.’ Het museum organiseerde ook rondleidingen speciaal mensen met een visuele beperking. Een bezoeker gaf aan dat ze nog nooit in het museum was geweest, maar na deze rondleiding regelmatig terugkomt en zich wil inzetten als ambassadeur. In dit kader is ook de samenwerking met Toegankelijk Leeuwarden bestendigd. Op Roze Zaterdag vond tweemaal een uitverkochte LHBTIQ+ rondleiding plaats. Een bezoeker schreef: ‘De rondleider haalde me uit mijn comfortzone. Verfrissend!’. In samenwerking met Vluchtelingenwerk organiseerde het museum bovendien meerdere rondleidingen voor Nieuwe Friezen. De hal van het museum is tot slot regelmatig podium voor projecten uit de regio. Zo waren er vier werken te zien van de vijftienjarige Esmee de Boer, die de Kunstbendewedstrijd won. Ook de genomineerde inzendingen van de Abe Bonnema Architectuurprijs werden tentoongesteld.

Economische impact voor de regio

Met name de tentoonstelling Icons trok veel mensen naar de regio, ondanks de beperkende maatregelen. Van de in totaal iets meer dan 67.000 bezoekers, kwamen 49.000 van buiten de provincie. Hiervan kwamen 41.000 speciaal voor het museum naar Friesland. Gezamenlijk gaven de bezoekers zo’n 5 miljoen euro uit aan eten en drinken, overnachten, winkelen en andere activiteiten. 7.500 mensen bleven bovendien een of meerdere nachten slapen. Het museum zorgde zo voor meer dan 11.000 overnachtingen in de regio. Er kwamen dit jaar 2.000 bezoekers uit het buitenland en 18.000 Friezen. Er werden 1.500 artikelen over het museum gepubliceerd met een gezamenlijke mediawaarde van 4 miljoen euro. Hiermee kreeg ook Leeuwarden dit jaar weer veel nationale aandacht.

Collectie

Het museum heeft ook dit jaar de online zichtbaarheid en bruikbaarheid van de collectie verbeterd, niet alleen met de reguliere digitalisering via de collectiewebsite van het museum, maar ook met een nieuwe website voor de oorlogsschriften van To Hofstra. De unieke documenten van de tiener uit Sneek zijn nu voor iedereen beschikbaar en doorzoekbaar, wat ook voor onderwijsgroepen van toegevoegde waarde is. Het museum leende 1.800 voorwerpen uit, waarvan een groot deel aan andere Friese musea. Dankzij verschillende partners kon het museum een aantal bijzondere werken toevoegen aan de Friese collectie, zoals een foto van de tweejarige Margaretha Zelle. Daarmee is het de oudste foto uit de collectie van het museum van de vrouw die later door het leven zou gaan als Mata Hari. Het museum kocht ook een jurk aan van modeontwerper Claes Iversen (Århus, Denemarken, 1977). Het gaat om een ontwerp uit de 8 pieces collectie uit 2014. De grijze avondjurk is bezaaid met gereedschapsonderdelen, een verwijzing naar constructie en vakmanschap. Daarmee is de jurk een goede aanvulling op de textielcollectie, waarin ambacht een belangrijke rol speelt.

Kunstenaar Natasja Kensmil (Amsterdam, 1973) maakte in opdracht van het Fries Museum een nieuw werk voor de tentoonstelling Icons, naar aanleiding van een groepsportret van Friese stadhouders en hun bedienden uit de collectie van het Fries Museum. Ook Taus Makhacheva maakt werk speciaal voor het Fries Museum. Deze zomer bezocht de Russische kunstenaar Friesland om inspiratie op te doen. Judith Spijksma trad dit jaar aan als nieuwe conservator moderne en hedendaagse kunst. Met deze jonge, ervaren conservator kan het Fries Museum zijn herkenbare, spraakmakende positie in de hedendaagse kunst uitstekend versterken.

Zakelijk

Het Fries Museum startte onlangs met de exclusieve Alma-Tademakring, naast de bestaande particuliere en zakelijke Vrienden. Om de Vrienden persoonlijk te bedanken voor hun steun bij aankopen en de ontwikkeling van bijzondere programma’s, gingen medewerkers in december bij hen langs met een kerstcadeau. Kolonel-vlieger Henk Doorten, basiscommandant van Vliegbasis Leeuwarden, zei over de vriendschap: ‘Als vliegbasis waken we van hoog boven in het Friese luchtruim over de samenleving en alle aspecten die daar bij horen. Daar hoort ook het behoud van (Friese) kunst en cultuur bij. Dat doen we samen met het Fries Museum, als vrienden. Zoals het hoort. Wij staan naast voor Vriend en Vijand ook voor kunst en cultuur paraat!’ Ook de Vriendenloterij (voorheen BankGiro Loterij) was dit jaar weer een belangrijke partner voor het museum. Niet alleen door de vele bezoekers die jaarlijks langskomen met een Vriendenloterij VIP-kaart, maar ook door de vaste financiële steun. Door geoormerkt te werven wist het museum bovendien de inkomsten te vergroten. Tot slot werd de museumwinkel ook dit jaar goed bezocht en bleek de webshop een gouden greep met een groeiend aantal bestellingen.

2022

De impressionisten uit Museum Boijmans Van Beuningen komen volgend jaar naar Leeuwarden, met prachtige landschappen van Franse meesters als Monet en Cézanne maar ook Nederlandse kunstenaars als Maris en Weissenbruch. Het Fries Museum maakt met deze tentoonstelling deel uit van de triënnale Arcadia, het eerste overkoepelende evenement na Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad van Europa 2018, waarin 100 dagen lang mienskip, landschap en erfgoed centraal staan. Het Fries Museum presenteert ook de eerste tentoonstelling van Petrit Halilaj in Nederland. Met installaties, tekeningen en video’s verkent Halilaj (1986, Kostërrc, Kosovo) thema’s als culturele identiteit, nationaliteit en erfgoed. In het najaar van 2022 staat het museum in het teken van de volle en late Middeleeuwen. Zolang het museum gesloten moet blijven, zullen er extra activiteiten online te beleven zijn.