Afbeelding

Frysk yn RondOm Vandaag: "Iedereen heeft het recht de krant te lezen in zijn eigen taal."

Cultuur

Gaat het Fries ten onder?

FRIESLAND - Al sinds de Friese taal wordt bestudeerd, wordt gewaarschuwd voor de ondergang van het Frysk. Steeds minder mensen zouden de Friese taal machtig zijn. Onze redactrice Melissa Wijnja schreef in haar column al dat zij zich niet een echte Fries durfde te noemen omdat ze geen Fries spreekt, terwijl ze hier wel is opgegroeid. Een ingezonden brief zette haar aan het denken en daarom ging ze op zoek naar het antwoord op de vraag; Gaat het Frysk echt ten onder en wat kan RondOm Vandaag, als medium, hieraan doen?

Een paar maanden terug schreef ik een column over het gevoel een echte Fries te zijn wanneer je geen Fries kan praten en waarom ik mij lange tijd heb geschaamd voor mijn accent. Gelukkig ben ik mij door de jaren heen minder gaan schamen voor mijn Friese roots. Na aanleiding van mijn column kreeg ik een ingezonden brief van Jangerben Mulder:

“In echte te Fries wêzen betsjut: Dat jo de taal sprekke en útdrage, Dat jo net meiwurkje oan de teloargong fan de Fryske taal, mar dat jo der grutsk op binne. Dat je in waarm gefoel krije as jo it Frysk folsliet hearre. En dat jo je taal lêze en skriuwe kinne. En wat foar in Fries binne jo? Yn de redaksje sitte fan in krante dy't yn Fryslân ferskynt mar de Fryske taal oan kant skoot.”

Zijn brief zette mij aan het denken. Hoewel ik de taal niet spreek, zou ik het wel verschrikkelijk vinden als de taal van mijn pake, beppe, een deel van mijn familie en mijn vrienden verloren zou gaan. Daar wil ik niet aan meewerken. Ik begon na te denken over mijn rol als journalist in de lokale journalistiek. Werk ik indirect mee aan de ondergang van de Friese taal door geen Friese artikelen te publiceren en door mijn bronnen geen kans te geven om hun verhaal in hun memmetaal te doen? Hoe groot is de kans eigenlijk dat het Frysk inderdaad verloren gaat, net als zoveel andere kleine talen? Per week verdwijnt er in de wereld één taal, hoe zorg ik ervoor dat het Fries niet ook dat lot treft?

Siri, gemengde gezinnen en schaamte

Ik besloot onderzoek te doen en belde met Mirjam Vellinga, Projektlieder Taalpromoasje en ynternasjonale projekten bij Afûk. Mirjam deed haar verhaal in het Fries: “It is lestich te sizzen oft it Frysk yndie oan it ferdwinen is. Al sûnt der ûndersyk dien wurdt nei de Fryske taal, wurdt der sein dat oer hûndert jier gjin mins it Frysk noch prate kin. Dochs wurdt it altyd noch sprutsen. Taal is tige fearkrêftich, mar as lytse taal is it Frysk ek wol kwetsber.” Dit komt volgens Mirjam, vooral omdat het Fries moet opboksen tegen grotere talen als Nederlands of Engels: “It Frysk is in taal dy’t foaral sprutsen wurdt en net safolle skreaun. Ast bygelyks sjochst nei de ynstellings fan in mobile tillefoan, sosjale media of smart home applikaasjes lykas Google Home of Siri, dan sjochst dat it Frysk dêr net gongber is. Dy binne faak allinnich beskikber yn it Ingelsk of it Nederlânsk, want it Frysk is kommersjeel net ynteressant foar dy partijen. As der dan al in Fryske fariant fan komt bist al sa wend oan de Ingelske of Nederlânske ynstellings datst it net mear feroarest. No praatst as Frysktalige dus Nederlânsk tsjin Siri yn dyn eigen hûs.”

Daarnaast geeft Mirjam ook aan dat zogenaamde ‘gemengde huwelijken’, waarbij één ouder Fries is en één Nederlands, steeds vaker ervoor kiezen om hun kinderen Nederlands op te voeden. Hieruit stamt ook het feit dat ik geen Fries kan. Mijn vader komt uit een echte Friese familie, maar mijn moeders kant van de familie komt deels uit de Randstad en deels uit Groningen. Behalve dat ik mijn grootouders van mijn vaders kant ‘pake’ en ‘beppe’ noemde, heb ik helemaal geen Friese opvoeding gehad. Helaas heb ik mijn beppe en pake nooit zelf kunnen vragen hoe ze vonden dat wij geen Fries konden. Volgens mijn vader vonden ze het jammer. Ze wilden niet graag dat de Fryske taal verloren zou gaan door de generaties heen.

Nog steeds krijgt meer dan 50% van de Friezen het Fries mee vanuit huis en kan 74% de taal spreken. Uit onderzoek blijkt zelfs dat 94% van de inwoners van Friesland de taal redelijk tot goed kan verstaan en dat ook niet-Friezen de taal redelijk kunnen ontcijferen.

Naast dat je de Friese taal minder tegenkomt door technische ontwikkelingen en dat er steeds meer Fries-Nederlandse gezinnen zijn, is er nog iets wat meespeelt, vooral onder jongeren. Dat is dat ze last hebben van vooroordelen over Friezen, de Friese taal en het hebben van een Fries accent: “Friezen binne wolris benaud dat dyjinge dêr’t sy mei prate tinkt dat se dom, noartsk of ûngesellich binne. Allinnich mar om’t sy Frysk binne of in Frysk aksint hawwe. Der binne yndie foaroardielen oer Friezen, mar lit oan de minsken dy’t dat tinke mar sjen dat sy it by it ferkearde ein hawwe. Dat Friezen wol gesellich en yntelligint binne. Minsken út Limboarch hawwe dochs ek in aksint, Amsterdammers dochs ek? Wat is der ferkeard oan datst heare kinst wêr’tst wei komst?”

Samen versterken we het Fries

Iedereen, of je nou boer of journalist, jong of oud, Fries of Nederlands bent, kan helpen om het Fries niet ten onder te laten gaan. Het is heel simpel, gebruik de taal, houd het levend! Mirjam van Afûk: “Ast yn Fryslân bist, begjin in petear dan gewoan yn it Frysk. De kâns is grut dat de oare persoan dy wol ferstean kin en sels ek Frysk praat. Lit sjen dat de taal noch altyd praten wurdt. Ast it sels net mear sprekst, bygelyks om’tst dy derfoar skammest of út eangst dat ien dy net ferstean kin, dan litst eins sjen datst de taal blykber net mear wichtich fynst. Doar deroer te praten en sis wêrom’t it foar dy wol wichtich is. En ast yn Fryslân wennest, mar kinst de taal net prate en ferstean, betink dan wêrom’t dat sa is. Wat hast fan hûs út meikrigen oer de Fryske taal en hokker foaroardielen hast?”

Wat gaan wij doen?

Als redacteur van een Friese huis-aan-huiskrant heb ik ook nagedacht over de rol van ons platform. Tot nu toe is er geen beleid geweest over het gebruik van de Friese taal. Zo vraag ik eigenlijk nooit aan de mensen die ik interview of zij hun verhaal liever in het Fries of in het Nederlands doen. Waarom niet? Ik kan het immers wel verstaan en als dat ervoor kan zorgen dat ze zich beter op het gemak voelen, waarom zou ik dat dan niet doen? Ik neem mij nu voor om in ieder geval die vraag te stellen, zodat mensen ook in hun eigen taal hun verhaal kunnen doen.

Daarnaast willen we elke editie een Fries column plaatsen van onze andere redacteur Johan Vogelzang. Hij is de Friese taal wel machtig en dit is een mooie manier om onze taal een platform te geven in de krant. In overleg zal hij ook in sommige interviews Friese citaten plaatsen, als de geïnterviewde persoon die taal heeft gesproken in het gesprek. Ik waag mij hier nog niet aan, omdat ik de taal in geschrift nog helemaal niet kundig ben (maar misschien is dit voor later een mooie uitdaging).

Ik snap best dat dit voor niet-friestalige inwoners van Friesland misschien overkomt als een rigoureuze stap na één ingestuurde brief. Ik zou jullie graag willen uitdagen om na te denken over deze vraag: “Waarom heeft een Fries niet het recht om de krant te kunnen lezen in hun eigen taal?”

Afbeelding
Duidelijkheid over beheer oevers langs Friese vaarwegen Natuur 11 uur geleden
Het afkoppelen van de regenpijp.
Week van de Groene Tuin helpt Friezen op weg om tuin te vergroenen Natuur 13 uur geleden
De leden van Agora Club Súd East Fryslân houden van 4 t/m 25 april een online veiling via hun Facebookpagina. De opbrengst is bestemd voor een beleeftafel voor Odensehuis Dirk Baron in Drachten.
Agora Club 14 houdt online veiling voor Odensehuis Dirk Baron Verhalen uit de buurt 16 uur geleden
Afbeelding
ALDI Drachten tijdelijk dicht voor verbouwing Verhalen uit de buurt 19 uur geleden
De zoontjes van Edson en Majelien op plek twee en drie.
Sportschool Idrissi met eerste plek naar huis Sport 23 uur geleden
Afbeelding
Campagne Doortrappen feestelijk van start Gezondheid 27 mrt, 20:00
Afbeelding
FryslânDOK: Prins Dokkum Cultuur 27 mrt, 18:00
Gerrit en Els willen nooit meer weg uit Heerenhage.
Op pad met camper, boot of motor, maar altijd komen Gerrit en Els weer thuis in Heerenhage Wonen 27 mrt, 12:00