De geschiedenis van het Drents-Friese Wold van de ijstijd en bronstijd tot de Tweede Wereldoorlog en de jaren ‘90

APPELSCHA - Het Drents-Friese Wold heeft een enorme geschiedenis. Haar origine gaat terug naar de ijstijd en sindsdien is er veel in het gebied veranderd. De geschiedenis van het gebied, van de bronstijd, tot de tweede wereldoorlog, is allemaal zichtbaar. RondOm Vandaag spreekt met Liesbeth Koel van Staatsbosbeheer. 

De ijstijd is het begin van wat we nu het Drents-Friese Wold noemen. Tussen 116 duizend en 11,7 duizend jaar geleden waren grote delen van Noordwest-Europa bedolven onder ijs. Vanwege de verhoogde ligging van het gebied wat we nu kennen als het Drents-Friese Wold is er hier veel stuifzand afgezet. Op die plekken kon niet veel meer groeien. Deze periode heeft echter ook vruchtbare delen veroorzaakt in het gebied. Diverse vennen (waterplassen) in het gebied zijn gevormd door enorme ijsblokken die in de grond zaten tijdens de ijstijd. Toen de temperatuur begon te stijgen smolten deze blokken ijs en zakte de grond in, waardoor er ruimte kwam voor een plassen water. Dit soort ven staat ook wel bekend als een pingoruïne, waar vandaag de dag nog steeds gebruikt van wordt gemaakt door schapen en Schotse Hooglander. Pingoruïnes zijn heel belangrijk voor de wetenschap. Zij hebben namelijk stuifmeelkorrels opgeslagen in hun klei, waardoor wetenschappers onderzoek kunnen doen naar de vegetatie die in het gebied heeft gegroeid.

De mens

Nadat de grondslag was gelegd in de ijstijd, kwam de eerste mens om zijn stempel te drukken op het gebied. Zij zouden over de loop van duizenden jaren het landschap drastisch veranderen. Dit begint allemaal in de bronstijd, wanneer de mens zich voor het eerst in het gebied vestigt. Enkele restanten van deze mensen zijn de grafheuvels en het hunebed die te vinden zijn in het gebied. Maar naast deze bouwwerken, bracht de mens ook vee mee. Deze dieren trokken de heide op en er ontstond overbegrazing. De planten kregen de kans niet om te groeien, omdat ze werden opgegeten. Dit heeft gezorgd voor het ontstaan van de stuifzanden, die vandaag nog steeds te zien zijn.

Tijdens de middeleeuwen zijn er meerdere dorpen rond het gebied gesticht, vaak op de wat hoger gelegen gebieden. Appelscha bijvoorbeeld is, met 27 meter, het hoogste punt in Friesland. Deze dorpen hadden eten nodig, dus maakte ongerepte natuur plaats voor landbouwgrond. Toen kunstmest werd uitgevonden werd de invloed van landbouw op het landschap alleen maar groter. Beekdalen, waar het voorheen lastig was om gewassen op te verbouwen, werden ineens gebruikt als landbouwgrond. De influx van boeren en extra vee hebben het het park door de jaren heen flink veranderd. Inmiddels zijn veel van die voormalige landbouwgronden weer overgenomen door de natuur, maar bijvoorbeeld bij De Oude Willem zijn er nog steeds grasvelden te zien waar vroeger vee graasde. 

Nieuw bos

In 1880 was de grond van het Drents-Friese Wold zo goed als leeg, er zaten nagenoeg geen voedingsstoffen in. De begrazing was zo erg dat het gebied één kale vlakte was. “Je kon bij wijze van spreken vanaf Appelscha, Diever zien liggen,” zegt Liesbeth Koel van Staatsbosbeheer. “Het was een grote woestenij.” Deze enorme zandvlakte bedreigde Appelscha. De angst was dat het zand zo het dorp in zou waaien en het dorp zou bedelven. Rond 1880 zijn landschapsbeheerders toen begonnen met het aanplanten van het gebied, om op die manier de grond en de natuur te herstellen. “Het oudste gebied is ook het Bosberggebied tegen Appelscha aan, puur gemaakt om het dorp te verdedigen tegen het zand.” 

Deze aanplanting was arbeidsintensief, dus leverde het veel extra werk op. Na de Tweede Wereldoorlog was de vraag naar hout ook groot, dus dat was nog een reden om de aanplanting vol te houden. ”Het was wel een heel eentonig bos. Een naaldbos, want die bomen groeien heel snel. Alleen niet op deze grond, want het is hele arme grond. Daar zijn ze wel de mist mee ingegaan.”

Natuur in plaats van productie

Uiteindelijk kwam de realisatie dat het Drents-Friese Wold niet echt geschikt was voor productiebos, maar dat het beter was om een meer natuurlijk bos aan te leggen. Deze omschakeling was rond 1990, toen er verschillende soorten bomen werden geplant en de naaldbomen moesten wijken. “Daarmee creëer je een weerbaarder bos, een natuurlijker systeem wat beter bij deze grond past. Er worden alleen planten en bomen aangeplant die hier van origine zouden kunnen staan.” Deze veranderingen zorgden er ook voor dat andere vogels de kans kregen om zich hier te vestigen en op te groeien. Dit zorgde er ook voor dat het stuifzand de ruimte kreeg om te bewegen en te verplaatsen, waardoor ook deze gebieden kunnen voortbestaan. 

In de Tweede Wereldoorlog is het enige hunebed in het Drents-Friese Wold (D52) gesloopt door de bezetter. Na de oorlog is hij volledig gerestaureerd en fungeert hij als een toeristische attractie in Diever. Door de jaren heen heeft de voormalig grafkamer flink wat te verduren gehad. Bepaalde keien zijn geknapt en er is binnenin een vuurtje gestoken. Deze schade is inmiddels volledig hersteld. Liesbeth Koel, van Staatsbosbeheer: “ Er leven mossen op die stenen die de normale toerist misschien niet ziet, maar waar mossenexperts wel van kunnen genieten. Daar moet je voorzichtig mee omgaan, want vaak zijn dat de enige plekken waar die mossen groeien.”

De oorlog

De oorlog heeft op meer manieren haar sporen achtergelaten. Zo zijn er meerdere onderduikershollen, waarvan er één te bezichtigen is. Ook is er in het gebied een vliegtuig neergestort. “In de buurt waar dat vliegtuig is neergestort staat een enorme kei, want dat vliegtuig is allang weg gehaald. Verder staat er ook informatie over het neergestorte vliegtuig” Bij Oude Willem lag in de oorlog ook een schijnvliegveld, in de hoop dat die werd gebombardeerd en niet die in Duitsland. Dit is door dwangarbeiders aangelegd. In het gebied liggen meerdere monumenten om deze gebeurtenissen te herinneren. 

Komen en gaan

Door de jaren zijn er ook bepaalde diersoorten gekomen en verdwenen. Lang geleden leefde de wolf bijvoorbeeld in het gebied, die rond 1800 voor het laatst in het gebied werd gezien. Inmiddels maakt de wolf een comeback, maar dit geldt (nog) niet voor het edelhert wat vroeger ook over het Drents-Friese Wold liep. “Het edelhert past heel goed in het systeem, en hij is in principe welkom. Maar dan moet hij wel zelf hier naar toe komen. Nu wordt de rol van begrazers waargenomen door koeien en schapen. Zij begrazen nu het gebied, waar dat vroeger werd gedaan door edelherten en zelfs wisenten, Europese bizons. 

Recreatie in het park begon pas echt toen de gemiddelde Nederlander over een auto beschikte. Mensen konden er op uit en verder reizen om natuur te vinden. Dat geldt niet alleen voor het Drents-Friese Wold, maar heel Nederland. Aantrekkelijke paden werden aangelegd waardoor de toeristen het beste van het park konden zien, maar tegelijkertijd ook de natuur niet te veel stoorden.